ذخیره ریاضی در بیمه
ذخایر ریاضی بخشی از حق بیمه است که در طول مدت بیمه نامه با نرخ بهره فنی تضمین شده و یک ارزش افزوده (تجمعی) ایجاد می کند. شرکت های بیمه تعهدات خود را در صورت حیات بیمه شده، از محل این ذخایر تأمین می کنند. اساساً ذخیره یا اندوخته، مبالغی هستند که افراد به اصطلاح برای روز مبادا کنار گذاشته اند؛ یعنی اگر شخصی تعهدی را در آینده داشته باشد معمولاً از همین امروز به فکر ایجاد توانایی برای ایفای آن خواهد بود. بیمه گران نیز به همین منوال عمل میکنند و در بیمه های بلندمدت عمر که بعضاً در صورت حیات بیمه شده نیز باید مبالغی را پرداخت نمایند، بخشی از حق بیمه دریافتی از بیمه گذار را کنار گذاشته و به انجام فعالیتهای درآمدزا و سرمایه گذاری های کلان اختصاص می دهند.
این سرمایه گذاری ها بیمه گر را قادر می سازد تا بتواند تعهدات آتی خود را ایفا نماید محل نگهداری این مبالغ ذخیره ریاضی نام دارد. لفظ ریاضی به آن جهت به این ذخیره اختصاص یافته است که نشان دهد تشکیل موجودی این حساب از محاسبات فرمول ها و روشهای ریاضی تبعیت می کند؛ بنابراین میتوان گفت حق بیمه ای که بیمه گر در بیمه هایی که جنبه پس اندازی دارند، دریافت می کند به سه بخش عمده تقسیم می شود. بخش اول هزینه های بیمه گری را جبران میکند که از جمله این هزینه ها میتوان به هزینه کارمزد شبکه ،فروش هزینه صدور بیمه نامه هزینه های اداری و … اشاره کرد آنچه پس از صرف هزینه ها از حق بیمه می ماند حق بیمه خالص نام دارد که بخشی از آن صرف خطر فوت و بخش دیگر آن وارد ذخیره ریاضی می شود تا بیمه گر بتواند از عهده تعهدات خود در بلندمدت برآید. لازم است بدانید که بیمه گر این مبالغ را تحت عنوان ذخیره ریاضی در سرمایه گذاریهای خود شرکت می دهد و از محل اصل سرمایه و سود آن، میزان ۸۵ درصد را به حساب بیمه گذارانی که بیمه نامه های ذخیره دار دارند، تحت عنوان اندوخته بیمه نامه واریز می کند تا درصورت حیات و یا فوت بیمه شدگان این بیمه نامه ها بتواند از عهده تعهدات خود برآید؛ بنابر این می توان گفت اندوخته بیمه های ذخیره دار از محل ذخیره ریاضی این بیمه نامه ها تأمین می شود.
برای مثال اگر سرمایه گذاری یک بیمه گر در سال گذشته ۳۰٪ سودآوری داشته باشد ۲۵/۵ آن متعلق به بیمه گذاران و %۴/۵ آن متعلق به بیمه گر است. در فصل های بعد با این مکانیزم و رفتار ذخیره ریاضی بیشتر آشنا خواهیم شد.
علاوه براین می توان گفت ذخایر فنی احتیاطی و … در حین عملیات بیمه گری به وجود آمده است و متعلق به بیمه گر است و در ترازنامه بیمه گر نیز آورده می شود، ولی ذخایر ریاضی متعلق به بیمه گذار است. به همین دلیل بیمه گر آن را در حساب بدهی های ترازنامه خود منعکس می کند و حتی حق استفاده آن را به میل شخصی خود ندارد. اصطلاحاً گفته میشود ذخیره ریاضی مفهوم جمعی دارد و متعلق به عموم بیمه گذاران است. البته در انتهای سال مالی و پس از تقسیم سود ذخایر ریاضی بین بیمه گر و بیمه گذار به نسبت ۱۵ درصد و ۸۵ درصد این ذخیره تخلیه شده، ۱۵ درصد بیمه گر به حساب بستانکاری صورت حساب سود و زیان بیمه گر منظور میشود و ۸۵٪ آن نیز به حساب بیمه گذاران واریز می شود.
همچنین استفاده های مالی بیمه گذار در طول مدت بیمه نامه از محل همین ذخیره ریاضی صورت می گیرد؛ مثلاً اگر بیمه گذاری در طول مدت بیمه عمر مختلط خود به پول نقد نیاز داشته باشد می تواند تقاضای وام خود را به بیمه گر اعلام کند و نسبت به دریافت وام اقدام نماید میزان وام مذکور تا ۹۰ درصد ارزش ذخیره ریاضی بیمه نامه خواهد بود که در فصل های بعد بیشتر بررسی می شود.
خطرات مطرح در بیمه های اشخاص
همان طور که می دانیم بشر در طول زمان با اندیشه برای مقابله با آثار زیانبار ناشی از وقوع خطرات متفاوت دست به اقدامات متعددی زده است که در بحث مدیریت ریسک بررسی می شوند. در مدیریت ریسک پس از شناسایی ریسک، ارزیابی ریسک تجزیه و تحلیل ریسک اجتناب از ریسک و تلاش در جهت کاهش ریسک، بهترین و مناسب ترین مرحله خرید پوشش بیمه ای برای آن خطر است که با عنوان انتقال ریسک از آن یاد می شود. با انتقال ریسک به بیمه گر یا همان تهیه پوشش بیمه ای در حقیقت تسویه خسارت احتمالی به بیمه گر انتقال داده می شود.
بیمه گر نیز با تعیین و دریافت حق بیمه و تشکیل صندوقی از حق بیمه های دریافتی در هر رشته بیمه ای و مدیریت آن می تواند علاوه بر پرداخت خسارات احتمالی به زیان دیدگان و تأمین هزینه های خود مبلغی را نیز تحت عنوان سود عملیاتی کسب نماید. نوع خطر مورد نظر پیشینه وقوع آن احتمال رخ دادن آن در آینده محلی که مورد بیمه در معرض خطر قرار می گیرد میزان ذخایر و توانایی های مالی بیمه گر، آیین نامه های شورای عالی بیمه و … در تعیین مبلغ ورودی این صندوق که همان حق بیمه به شمار می رود مؤثر است.
این همان مکانیزم بیمه گری است که موجب سودآوری مؤسسات بیمه میشود که مؤسساتی بازرگانی هستند و به دنبال کسب منفعت بیشترند و مدیران مالی آنها نیز در پی افزایش ثروت سهام داران خود هستند.
به این ترتیب که بیمه گر حق بیمه ها را از تعداد زیادی از بیمه گذاران دریافت می کند حال با توجه به احتمالی بودن بروز خسارت همه بیمه گذاران که دچار خسارت نمی شوند؛ بنابراین خسارت آن دسته از بیمه گذاران که خسارت می بینند از محل این صندوق که مدیریت آن با بیمه گر است تأمین می شود. حال اینکه حق بیمه های دریافتی بیمه گر چقدر باشد که این مکانیزم موجب زیان بیمه گر نشود و سودآوری داشته باشد، محاسبه گران نرخ حق بیمه (این متخصصین را اصطلاحاً اکچوئر (Actuary) یا محاسب فنی می نامند. در ایران رشته اکچوئری در مقطع کارشناسی ارشد بوده و تلفیقی از رشته های مدیریت بیمه و آمار می باشد. فارغ التحصیلان این رشته در استخراج نرخ حق بیمه ها مهارت لازم را کسب نموده اند که در بازار رقابتی می توانند با اعلام مناسب ترین نرخ پرتفوی بیمه گر خود را افزایش و استحکام دهند) اعلام می کنند نمای کلی مکانیزم بیمه گری به این شرح است:
بر اساس این مکانیزم بیمه گران در هر یک از رشته های بیمه ای یا هر یک از خطرات تبعی پوشش های اضافی با انجام این عملیات می توانند برای خطر مورد نظر، پوشش بیمه ای ارائه دهند. حتی اگر این خطر، تبعی هم باشد اگرچه در ضمن خطر اصلی و به عنوان یک پوشش اضافی بیمه شده است لیکن برای ارائه پوشش به آن باید به صورت مجزا یک صندوق تهیه کرد؛ مثلاً در بیمه های آتش سوزی بیمه گر صندوقی همانند صندوق فوق تشکیل می دهد و خطرات اصلی حریق، انفجار و صاعقه را پوشش می دهد. حال برای ارائه پوشش به خطر زلزله که خطری تبعی به حساب می آید، معمولاً یک صندوق جدا تشکیل شده حق بیمه مربوط به این پوشش به همین صندوق واریز می شود، عملیات اتکایی آن انجام و خسارت های احتمالی نیز از همین محل پرداخت می شود. سود عملیاتی حاصل از این پوشش نیز جداگانه محاسبه می شود؛ زیرا زلزله به لحاظ ماهیتی که دارد نرخ حق بیمه متفاوت و شرایط خاص خود را دارد.
بنابراین شناسایی خطرات مطرح در هر رشته بیمه ای علاوه بر کمک به طراحی بیمه نامه های مناسب به نحوه عملکرد مکانیزم بیمه ای نیز کمک می کند؛ زیرا شناسایی این خطرات باعث می شود انواع و اقسام بیمه نامه ها با پوشش های متنوع برای جبران خسارت های ناشی از آن خطرات، طراحی و وارد بازار شوند. این موضوع به دلیل رفع نیازهای گوناگون بیمه گذاران افراد جامعه را به تهیه پوشش بیمه ای ترغیب و در نتیجه به رونق بازار بیمهای کمک فراوانی می کند. از طرف دیگر به بیمه گران در جهت طراحی شرایط عمومی و خصوصی بیمه نامه ها و همچنین استخراج نرخ حق بیمه باتوجه به مکانیزم فوق یاری می رساند؛ در این بخش خطرات مطرح در بیمه های اشخاص به تفصیل بررسی می شوند